Crkva Presvete Bogorodice u Donjoj Kamenici, poznata i kao srpski Notr Dam, predstavlja jedan od najvažnijih spomenika srednjevekovne kulture u knjaževačkom kraju. Ova neobična i jedinstvena građevina, smeštena na petnaestom kilometru puta od Knjaževca prema Pirotu, privlači pažnju posetilaca i istraživača još od svog postanka. Crkva je podignuta u prvoj polovini 14. veka na mestu starijeg sakralnog objekta i pripada Timočkoj eparhiji, a o njenoj zaštiti brinu Zavod za zaštitu kulture u Nišu i Zavičajni muzej u Knjaževcu.
Milica Mihajlović, kustos i istoričar umetnosti iz Zavičajnog muzeja, objašnjava da se smatra da je crkva izgrađena kao vlastelska zadužbina, koja je možda bila deo većeg manastirskog kompleksa. Ova crkva, sa svojom osnovom u obliku sažetog krsta i kupolom, ima sve elemente nekih od najvažnijih srednjevekovnih spomenika u Srbiji.
Arhitektonske karakteristike crkve ukazuju na uticaje poznovizantijske arhitekture, kao i na elemente raškog graditeljstva. Mnogi istraživači uočavaju prisustvo romanskih uticaja, posebno u dvema karakterističnim kulama sa strmim olovnim pokrivačima. Zbog ovih karakteristika, crkva je dobila naziv srpski Notr Dam, ali njeno poreklo i ktitor ostaju nejasni.
Postoji nekoliko teorija o identitetu ktitora crkve. Neki istraživači povezuju nepoznatog vlastelina sa Vidinskim kneževstvom ili sa sinom bugarskog cara Mihaila III Šišmana. Drugi misle da bi ktitor mogao biti Mihajlo Anđelković, manje poznati unuk bugarskog cara Jovana Aleksandra.
Živopis crkve, koji se sastoji od pet ciklusa pažljivo biranih motiva, dobro je očuvan. Naos je oslikan scenama velikih praznika i Hristovog stradanja, dok se na zidovima priprate nalaze likovi Svetih ratnika Teodora Tirona i Teodora Stratilata. U unutrašnjosti crkve mogu se naći i scene iz života Svetog Nikole i Svete Petke, koje su jedinstvene na Balkanu.
Tokom svoje istorije, crkva je pretrpela brojna oštećenja i nekoliko puta je bila konzervirana i restaurirana. U porti crkve otkriveno je više od 75 grobova, a u jednom od njih pronađena je srebrna dijadema sa pozlatom, za koju se veruje da je pripadala ktitorki.
Ana Brdarac Mladenović, lokalni turistički vodič, ističe da je crkva otvorena za sve posetioce. „Ključevi su kod mene. Kada sam tu, pustim da crkva bude otvorena. Ljudi često ulaze i uživaju u njenoj lepoti“, kaže ona. Crkva je ne samo značajan spomenik srednjevekovne kulture, već i mesto okupljanja za bogosluženja, venčanja, krštenja i obeležavanje velikih praznika.
Crkva Presvete Bogorodice u Donjoj Kamenici predstavlja dragulj srpske kulturne baštine, koji je vredan pažnje i istraživanja. Njena jedinstvena arhitektura, bogatstvo umetničkih detalja i misterija koja je okružuje, čine je mestom koje svako ko se nađe u ovoj regiji treba da poseti. Sa svakim novim otkrićem, ova crkva otkriva još više o svojoj fascinantnoj prošlosti i značaju u srpskoj istoriji.
