Desna, “novobeogradska” strana Savskog jezera, nekada je bila obična livada. Pregrađivanjem desnog rukavca 1967. godine, Ada Ciganlija postaje poluostrvo, okruženo nasipom i omeđeno Savom sa jedne, i Savskim jezerom sa druge strane. Ipak, istorija ovog mesta je mnogo starija, a ima i svoju mračnu stranu.
Na Adi Ciganliji, na samom početku, otprilike gde se danas nalazi zgrada Uprave, nekada se nalazio istražni zatvor. Formiran 1920. godine, ovaj zatvor postao je zloglasan bar koliko i „Glavnjača“, a tokom 1930-ih godina postao je istinski zlokobno mesto. Nakon uvođenja Šestojanuarske diktature 1929. godine, zatvor je postao mesto gde su se zatvarali politički zatvorenici, mali komunisti i revolucionari.
Između drugih poznatih ličnosti, tu je pred Drugi svetski rat ležao narodni heroj Svetozar Vukmanović Tempo, kao i Josip Broz i Moša Pijade, pre nego što su poslati u Sremsku Mitrovicu tokom 1930-ih godina. Detaljan izgled zatvora nije poznat, ali postoje zapisi koji govore o tome da su se na sredini dvorišta nalazila vešala, na kojima su izvršavane smrtne kazne. Zatvorenici su se često kretali okovani teškim lancima, a prilikom kasnijih iskopavanja na Adi pronađeni su ostaci severnog zida zatvora.
Zatvor je srušen 1956. godine, ali ne pre nego što je nekoliko godina poslužio i novim vlastima. Komunisti, dojučerašnji zatočenici ovog mesta, koristili su zatvor za obračun sa političkim neistomišljenicima. Kazamat je bio korišćen za potrebe Odeljenja za zaštitu naroda za Srbiju. Prema nekim tvrdnjama, poslednja osoba ubijena ovde bio je Draža Mihailović, koji je prema nikada potvrđenoj priči streljan u dvorištu zatvora 17. jula 1946. godine.
Zatvor je postojao sve do 1954. godine kada je konačno zatvoren. U znak sećanja na to mračno vreme, postavljen je spomenik 1970. godine – cvet sa pet latica i ploča sa stihovima Ljubomira Simovića: “Iz tamnice bez prozora videli smo kako dolaze lađe, čuli sunce koje ne zalazi”.
Posleratno uređenje Ade Ciganlije donelo je novu dimenziju ovom mestu. Iako je Beograd ranije imao kupališta i uređene plaže, ideja za pretvaranje Ade u veliko izletište nadomak centra Beograda bila je dovoljno primamljiva. Već 1958. godine započelo je čišćenje terena. Radilo se po principu dobrovoljnog rada i radnih akcija studenata i omladinaca, pa je šiblje brzo izvađeno, šume proređene, a napravljene su staze, igrališta i uređena plaža.
1960. godine, Ada Ciganlija je dobila posetu od tadašnjeg vođe države, drugog Tita. Radovi na Ade potrajali su sve do 1967. godine, kada je dobila izgled kakav danas ima. Sada je ovo mesto popularno izletište i omiljena destinacija za Beograđane i turiste.
Danas, Ada Ciganlija je sinonim za opuštanje i rekreaciju, ali njena prošlost, koja uključuje mračna poglavlja iz istorije, ostaje deo kulturnog nasleđa ovog prostora. Kroz vreme, to mesto je prešlo od simbola političkog suđenja i zatvaranja do mesta okupljanja i slobode, ali i dalje poziva na sećanje na događaje koji su oblikovali njegovu sudbinu.
Ukoliko se podsetimo istorije, možemo bolje razumeti značenje ovog prelepog mesta, koje se danas doživljava kao oaza mira usred urbanog haosa. Ada Ciganlija, nekada simbol tame i represije, sada je mesto gde se okupljaju porodice, prijatelji i svi oni koji žele uživati u prirodi, sportu i rekreaciji. Njena transformacija je inspirativna priča o otpornosti i ponovnom rođenju, koja nas podseća na važnost očuvanja istorije i sećanja na sve aspekte ljudskog postojanja.
