Ove godine obeležava se pola veka od smrti Ive Andrića, jednog od najznačajnijih srpskih pisaca i dobitnika Nobelove nagrade za književnost. Ova godišnjica podseća nas na važne aspekte njegove karijere, uključujući zanimljiv detalj vezan za „Ninovu“ nagradu, koju Andrić nikada nije dobio, iako je njegovo delo „Prokleta avlija“ iz 1954. godine zasluživalo da bude uvršteno u konkurenciju.
„Ninova“ nagrada dodeljuje se od 1955. godine i tokom godina je postala jedna od najprestižnijih književnih nagrada u Srbiji. U februaru 1955. godine, Borislav Mihajlović Mihiz, ugledni kritičar i novinar, napisao je u recenziji „Proklete avlije“ da je to delo novela. Ova žanrovska klasifikacija imala je značajnu ulogu u odluci žirija da isključi Andrićev rad iz konkurencije. Sava Dautović, novinar i hroničar kulturnog života, ističe da je „žanrovska smicalica“ dovela do toga da „Prokleta avlija“ formalno ne može da konkuriše za nagradu, iako su njene vrednosti bile nesporne.
Mihiz je, iako je u početku pohvalio Andrićev rad, kasnije promenio svoj stav. U njegovom drugom tekstu iz 1960. godine, „Čitajući Prokletu avliju“, on je preispitao svoju raniju ocenu i priznao da je delo „dobro komponovano“ i da posmatrano iz različitih uglova može pokazati različite aspekte. Ovaj preokret u njegovom mišljenju možda je bio rezultat lične potrebe da se opravda zbog svoje prvobitne greške, ali i želje da se prizna veličanstvenost Andrićevog dela.
U njegovoj autobiografiji iz 1993. godine, Mihiz se ponovo vraća temi „Proklete avlije“, dodajući da je Andrićev roman bio „kapitalno delo“ i da je odmah prepoznao njegov značaj. Ova promišljanja ukazuju na njegovu sposobnost da se suoči sa vlastitim greškama i da se, u svetlu novih saznanja, preispita u vezi sa svojim ranijim kritikama.
Pored Andrića, Mihiz je takođe bio značajan književni kritičar koji je imao dubok uticaj na srpsku književnost. Njegova sposobnost da analizira i vrednuje dela drugih pisaca bila je neosporna, ali i on je bio podložan greškama koje su proizašle iz kulturnog i političkog konteksta vremena u kojem je živeo. Njegov odnos prema Andriću može se smatrati simbolom šireg problema u srpskoj književnosti tog vremena.
Ove godine se takođe obeležava dvadeset godina od „simboličke rehabilitacije“ „Proklete avlije“. Godine 2005. formiran je ugledan žiri koji je ocenjivao dela koja nisu dobila „Ninovu“ nagradu, i „Prokleta avlija“ se našla na vrhu te liste. Ova rehabilitacija ukazuje na to da su vrednosti Andrićevog dela konačno prepoznate i da su prepoznate kao trajno mesto u srpskoj književnosti.
Andrićevo delo, koje se bavi temama ljudske sudbine, identiteta i moralnih dilema, ostaje relevantno i danas. Njegova sposobnost da prenese duboke ljudske emocije kroz složene likove i situacije čini „Prokletu avliju“ jednim od njegovih najvažnijih dela. Ovaj roman, iako nije dobio „Ninovu“ nagradu, zauzima posebno mesto u srpskoj književnosti i nastavlja da inspiriše nove generacije čitalaca i pisaca.
U zaključku, pola veka od Andrićeve smrti i obeležavanje sedamdesete godišnjice dodele „Ninove“ nagrade, poziva nas da se prisetimo značaja njegovog dela. Njegova „Prokleta avlija“ je ne samo književno remek-delo, već i simbol borbe za priznanje i vrednost umetnosti u turbulentnim vremenima. S obzirom na sve, Mihizova uloga kao kritičara i njegov odnos prema Andriću pruža nam uvid u kompleksnost književne kritike i njen uticaj na sudbinu umetničkih dela.
