U trećoj epizodi serijala „Izgubljeni gradovi Srbije“, arheološka ekspedicija istražila je rimsko vojno utvrđenje Lederata, koje se nalazi u blizini Velikog Gradišta. Ovo utvrđenje datira iz kraja prvog veka i korišćeno je sve do 6. i 7. veka. U istoriji su na ovom prostoru postojala tri različita vojna logora.
Prvi logor, koji je podigao imperator Trajan, izgrađen je oko 100. godine nove ere i služio je kao strateška tačka tokom njegovog pohoda na Dakiju. Njegove dimenzije iznosile su približno 200 sa 150 metara, što odgovara površini od oko šest fudbalskih terena. Ovaj logor je bio ključno mesto za rimsku vojsku, a njegova lokacija je omogućila lakše kretanje kroz region.
U 4. veku, sagrađeno je drugo utvrđenje, koje je bilo manje od prvog, dimenzija oko 50 sa 50 metara. To je bio period kada su se granice Rimskog Carstva pomerale, a ovo utvrđenje je služilo kao manja pogranična baza. Treće utvrđenje iz doba Vizantije obnovljeno je u vreme cara Justinijana I oko 535. godine. Ova tvrđava imala je dimenzije od 150 sa 115 metara i predstavljala je važnu tačku odbrane u tom periodu.
Ekspedicija je koristila najsavremeniju tehnologiju, uključujući dron sa radarom, koji pomaže u prepoznavanju ostataka starih zidova utvrđenja. Ova tehnologija omogućava uklanjanje vegetacije sa tla i identifikaciju mogućih lokacija rimskih, vizantijskih i srednjovekovnih utvrđenja koja su danas pretežno pod zemljom. Kroz ovu metodu, istraživači su u mogućnosti da dobiju bolju sliku o nekadašnjim građevinama i njihovim strukturama.
Milan Popović, vodič ekspedicije, istakao je važnost ovog područja kroz istoriju. On je napomenuo da je Lederata bila ključna tačka za prelaženje preko Dunava, a region je bio izložen napadima raznih plemena koja su pokušavala da pređu granicu Rimskog Carstva. „Ljudi s ovih podneblja teško razumeju da je ovo područje bilo statički važno, kako za Rimljane, tako i danas“, rekao je Popović. Njegova izjava ukazuje na to koliko je ovaj region bio značajan tokom vekova.
Arheolog Nenad Jončić dodao je da su velike ade i sporost reke činili ovo mesto pogodnim za prelaženje. To objašnjava zašto su se vojne snage često okupljale na ovom strateškom mestu. Hroničari vizantijskog doba beleže postojanje zapuštene kule po imenu Literata, koja je kasnije preimenovana u Lederatu. U nekim dokumentima se navodi da je „sadašnji car pretvorio u veliku tvrđavu izuzetne snage“, što dodatno potvrđuje značaj ovog utvrđenja kroz istoriju.
Ekspedicija serijala „Izgubljeni gradovi Srbije“ istražuje ne samo arheološke ostatke, već i kulturno nasleđe koje je ostavljeno na ovim prostorima. Ovi nalazi pomažu u razumevanju prošlosti, kao i u očuvanju istorije. Kroz korišćenje modernih tehnologija, istraživači su u mogućnosti da dobiju nove uvide u život i kulturu ljudi koji su ovde živeli pre više vekova.
U zaključku, Lederata predstavlja važan deo rimske i vizantijske istorije. Njena strateška lokacija, kao i postojanje više vojnih logora, ukazuju na to koliko je ovo područje bilo ključno za vojne operacije i granice tog vremena. Ekspedicija „Izgubljeni gradovi Srbije“ nastavlja da otkriva tajne ovog fascinantnog mesta, koristeći savremene tehnologije za istraživanje i očuvanje bogatstva našeg nasleđa.
