U vreme kada leto započinje, svake godine 21. juna, na Lepenskom viru se dešava jedinstveni prirodni fenomen. U šest sati i šest minuta, prvi jutarnji zrak Sunca pogađa tačno određenu tačku na zidu muzeja, koji se nalazi na uzvodnom delu ovog praistorijskog naselja. Arhitekta Hristivoje Pavlović u svojoj novoj knjizi opisuje ovaj trenutak kao fenomen koji se može posmatrati samo na ovom mestu. Ovaj dvostruki izlazak Sunca, kako ga nazivaju, predstavlja izuzetnu pojavu koja je bila od vitalnog značaja za stanovnike tog prostora pre osam hiljada godina.
Fenomen se dešava tako što se prvi zrak pojavljuje, zatim nestaje, a zatim se ponovo pojavljuje nekoliko minuta kasnije, osvetljavajući zaravnjen vrh Treskavca. Ova pojava bila je ključna za praistorijske ljude, koji su je koristili za merenje vremena i praćenje godišnjeg kalendara. Pavlović ističe da je za ovu civilizaciju letnja dugodnevica bila posebno značajna, označavajući početak novog ciklusa.
U svojoj knjizi, Pavlović se bavi rekonstrukcijom kuća ljudi koji su stvorili prve monumentalne skulpture na svetu. On objašnjava da su kuće bile male, sa površinom od pet do 41 kvadrata, a ognjište se nalazilo van kuće, na ulazu. Ova praksa ima svoje korene u verovanju da vatra štiti od zla. Pavlović analizira različite rekonstrukcije ovih kuća, uključujući i one koje je izneo poznati arhitekta Peđa Ristić.
Pavlović takođe naglašava važnost tradicije i prenosa znanja. Lepenski vir je bio centar okupljanja, gde su se sticala i prenosila znanja iz prošlosti, što je omogućilo napredak u kultivaciji biljaka i pripitomljavanju životinja. Ova tradicija je doprinela stvaranju celokupne kulture koja je opstala kroz vekove.
Kultura Lepenskog vira i samo naselje su trajali neverovatnih 4.000 godina. Kultura se razvijala od 10.000 do 6.000 godina pre nove ere, dok je naselje opstalo na istom mestu nakon završetka mezolita još 500 godina. Pavlović objašnjava da su iz tog perioda pronađeni brojni versko-ritualni predmeti, skulpture i alati, što ukazuje na dugotrajnost i stabilnost ove zajednice.
Zanimljivo je da naselje nije napuštano i nije bilo podloženo napadima, što se može zaključiti iz izostanka tragova nasilja. Datovanjem organskih ostataka utvrđeno je postojanje skoro 200 generacija, a zamiranje naselja se dešava oko 5.500 godina pre nove ere. Ovo ukazuje na visok nivo organizacije i kulturnog razvoja stanovnika Lepenskog vira.
U kontekstu arheoastronomije, Pavlović i predsednica Društva za arheoastronomska i etnoastronomska istraživanja „Vlašići“, Aleksandra Bajić, naglašavaju kako su ovi fenomeni bili od suštinskog značaja za praistorijske ljude, koji su na osnovu njih oblikovali svoje rituale i svakodnevni život. Kroz analizu ovih fenomena, možemo bolje razumeti kako su ljudi u prošlosti doživljavali svet oko sebe i kako su se povezivali s prirodom.
Tradicionalna verovanja i rituali su se kroz vekove očuvali, a Pavlović ukazuje na to koliko su važni za razumevanje prošlih civilizacija. Kultura Lepenskog vira je primer kako može da se očuva znanje i tradicija tokom dugog vremenskog perioda. Ova civilizacija je postavila temelje za mnoge buduće kulture, ostavljajući trajni pečat na razumevanje ljudske istorije.
Fenomen dvostrukog izlaska Sunca na Lepenskom viru, zajedno sa bogatom istorijom i kulturom ovog mesta, čini ga jedinstvenim mestom koje zaslužuje pažnju i istraživanje. Pavlovićeva knjiga predstavlja važan doprinos razumevanju ne samo arheoloških, već i astronomsko-kulturnih aspekata života ljudi u praistoriji.
